De Amerikaanse schilder James Whistler stelde het al in 1871 aan de orde naar aanleiding van het portret dat hij van zijn moeder maakte: “Voor het publiek, dat mijn moeder niet kent, is het schilderij alleen interessant als kunstwerk”. Een constatering die leidde tot een dubbele titel: Arrangement in grijs en zwart nr. 1 – De moeder van de kunstenaar.

Honderd jaar later stelt zijn landgenoot Alex Katz de kwestie op scherp. Vincent Smiling heet een van zijn schilderijen op de overzichtstentoonstelling in Kleve. De titel is op z’n zachts gezegd vreemd: hoezo smiling? De koele, objectieve stijl en de grote nauwkeurigheid die de schilder in de uitvoering van het werk aan de dag legt suggereren dat het precies zo waargenomen is en dat dit inderdaad Vincent is die nou eenmaal zó glimlacht. Toch houden we onze twijfel. Waar zit ‘m dan die glimlach in en hoe zou hij dan uitzien als hij verdriet heeft of echt lacht? Wie is hij trouwens en welke relatie heeft hij met de schilder?

Het zijn vragen als deze waartoe Alex Katz je verleidt. Vragen waarop hij vervolgens geen antwoord geeft en er alleen het schilderij als kunstwerk tegenover stelt. Door dit nadrukkelijk een bestaan op zichzelf te geven krijgen de geportretteerden iets onontkoombaars. Als deel van een geschilderde constructie zijn ze waar en reëel. Echter, hoe meer aandacht naar het schilderen uitgaat, hoe meer ook het werkelijke bestaan van de geportretteerden op de achtergrond raakt. Het is deze fundamentele paradox waar details als Vincents omineuze glimlach over gaan.

Alex Katz, An American Way of Seeing, tot 21 februari in Museum Kurhaus Kleve