Terugblikkend op de meer dan interessante Biënnale van dit jaar dringen zich gedachten op waar je niet zomaar mee klaar bent. Wat op zich al goed is natuurlijk. Want dat is immers wat kunst moet doen, vragen stellen.
De eerste is deze: hoe verhoudt de nieuwe kunst zich met de oude, die van onze tijd met die van de 20e eeuw?
 Dat de nieuwe economieën aan zet zijn is duidelijk, óók in de kunst. Deze nemen een thematiek en een vormentaal mee die vaak volstrekt vreemd is aan de onze, of beter gezegd, die zich steeds minder verplicht voelt aan de regels die de westerse kunst tot voor kort dicteerde. Een mooi voorbeeld is de bijdrage van Bahrein: The Victory van Mariam Haji. Je ziet precies wat het is, maar het gevoel erachter, de levenservaring die erbij hoort is je vreemd. Nog niet zolang geleden zouden we werk als dit absoluut niet serieus genomen hebben. Nu spreken we van een van de interessantste bijdragen aan de Biënnale.
 Maar betekent dit niet ook dat we zelf veranderd zijn? Wellicht heeft de tegenstelling waar ik het hier over heb veel meer te maken met de verschillen tussen de generaties dan die tussen werelden.

Mariam Haji, The Victory, 2013

Massimiliano Gioni lijkt dit laatste te bevestigen. Als je ziet wat hij allemaal bij elkaar gebracht heeft dan lijken er überhaupt geen grenzen of afbakeningen meer te bestaan. Vroeger en nu, ver weg en dichtbij, hoog en laag, het doet er simpelweg niet meer toe. Waar het om gaat is de intensiteit, de betrokkenheid, het leven zelf dus. Vastgelegd in beelden die beklijven. Veel werk van outsiders, vaak ook opgediept uit het verleden. Veel persoonlijke getuigenissen, uitgevoerd in een even persoonlijke zienswijze, wars van alle regels. 
De contrasten zijn vaak heel groot: zo komt de hyperneurotische grote stadskunst van Ryan Trecartin samen met de uiterst ingetogen, bescheiden en tijdloze sculpturen van Hans Josephsohn.

Ryan Trecartin, Not Yet Titled, 2013

Het grote thema bij dit alles is het verlangen om grip te houden op het bestaan. Het te kunnen omarmen en bevatten of op zijn minst pogingen daar toe te doen. Il Palazzo Enciclopedico is de titel van de tentoonstelling. Kunst als uiting van een diep verlangen om het leven als een geheel te kunnen blijven ervaren. En dat in een wereld die steeds complexer wordt en verder uit elkaar lijkt te vallen.

Hans Josephsohn, 1951-2007, sculpturen op de Biënnale

De vraag waar ik wel mee blijf zitten is hoe ik daarbij moet aankijken tegen het werk van Rudolf Steiner en Carl Gustav Jung. Want dat haalt Gioni er ook doodleuk bij. Maar dan wel zonder enige historische context, volkomen losgeweekt uit de wereld waar het ooit uit voortkwam. Alsof er geen geschiedenis bestaat. Alsof alles wat er al eerder over geschreven en gedacht is er niet toe doet. Bijvoorbeeld dat het hierbij gaat om levensbeschouwingen die alleen om de aanspraken die ze maken op universele waarheid, als totalitair moeten worden betiteld.
 Niet dat ik denk dat Gioni zelf last heeft van autoritaire neigingen, net zomin als de generatie die hij vertegenwoordigt. Daarvoor is zijn benadering te los en te vrij. Per slot van rekening zijn ook kunstenaars als Erik van Lieshout en Ryan Trecartin van de partij. 
Maar toch, wie zijn wij zonder geschiedenis?

De 55e Biënnale van Venetië, tot 24 november