Johannes Vermeer, Brieflezende vrouw, 1662-63

Op de site van het Rijks kun je het werk in zijn nieuwe glorie bewonderen. Klik hier voor een plaatje in hoge resolutie. Trouwens, welk ander museum levert zo’n geweldige afbeeldingen?

Alle publiciteit en opwinding is terecht. Het gaat per slot van rekening over een van de mooiste en beroemdste schilderijen van Johannes Vermeer. Ik ben geneigd te zeggen: een van de mooiste schilderijen ooit. Na een uitgebreide opknapbeurt is het eerst een jaar op tournee in Japan geweest en nu weer terug op zijn thuisbasis.

De restauratie heeft ons weer een stuk wijzer gemaakt. Wat blijkt? In latere tijden is aan een stoelpoot gerommeld. De parelketting op de tafel is niet van Vermeer. Oorspronkelijk was het schilderij iets kleiner. Goed om te weten natuurlijk. Spannend ook zijn de nieuwe inzichten met betrekking tot de techniek van de schilder. Dat-ie om zijn blauw blauwer te krijgen er als laatste een transparante laag groen over heen heeft gezet. Dat soort dingen.

Maar wat vooral telt is dat het schilderij weer eens in het middelpunt van de belangstelling staat en wij ons opnieuw realiseren hoe goed het is.

Vermeer’s Brieflezende vrouw is veel meer dan een van de toppers uit de Hollandse Gouden Eeuw. Het is een van die uitzonderlijke werken die raken aan de essentie van schilderkunst en die haar hele geschiedenis samenvatten. In dit geval des te indrukwekkender omdat het met zo’n eenvoudige middelen gebeurt. Wat zien we hier eigenlijk? Niets meer toch dan de meest alledaagse werkelijkheid? Een vrouw die bij het raam een brief leest.

Je zou het natuurlijk kunnen hebben over allerlei details en verwijzingen die ons dichter bij haar persoon en haar wereld brengen. Dat ze waarschijnlijk de vrouw van een koopman is die, getuige de kaart op de achtergrond, zijn geld verdient met de zeehandel. De brief zal dan ook wel van hem zijn, de geliefde die ver weg is maar zich nu tot haar richt.

Maar maakt dit het tot kunst? Nee toch? Om het daar over te hebben moeten we vooral ook kijken naar hoe het gedaan is. Om te beginnen door ons te verplaatsen in de rol die de kunstenaar voor ons in gedachte had. Wie zijn wij en hoe verhouden we ons tot het beeld?

Alleen al dit: zoals wij als toeschouwer voor het ‘venster’ van het schilderij staan, zo staat zij, een kwart slag van ons weggedraaid, voor het onzichtbare venster in het beeld. Wij kijken naar haar, zij is in gedachte ergens anders. Het licht dat wij zien toont de wereld in zijn fysieke gedaante, zij heeft deel aan Het Licht. Met minimale middelen schept Vermeer een beeld van een alomvattende transcendentie. Eindeloos mooi.