Sommige kunstwerken zijn zo sterk dat ze alle andere overbodig lijken te maken. Van de week zag ik er zo een: de bijdrage van de Libanese kunstenaar Rabih Mroué aan dOCUMENTA (13).
Je kunt je afvragen of het bij dit werk strikt genomen wel om kunst gaat. Eigenlijk is het meer een met beelden gedocumenteerd onderzoek. In elk geval geen kunst die haar eigen doelen nastreeft maar een die getuigt van de behoefte om dieper in de werkelijkheid door te dringen.
Dit laatste geldt trouwens wel voor dOCUMENTA (13) als geheel. De kunst laat zich er vooral zien als een onderzoekslaboratorium. Veel van de getoonde werken zijn primair bedoeld als verslaggeving van geschiedenissen, gebeurtenissen en projecten. Vertaald in beelden, maar dan wel zó dat de focus gericht blijft op de achterliggende realiteit. Het ‘L’art pour l’art’ ligt ver achter ons.
Het werk van Rabih Mroué gaat over de onlusten in Syrië. Wat het zo sterk maakt is vooral ook hoe de kunstenaar zijn onderwerp in beeld brengt. In plaats van een verslag of een analyse van de onlusten zelf richt hij zich op een specifiek en bizar bijverschijnsel: de wijze waarop de dood in beeld komt.
Helder en precies, met de overtuigingskracht van de wetenschapper die na intensieve studie tot de kern van een fenomeen is doorgedrongen brengt hij zijn verhaal. Eerst legt hij uit hoe het werkt in een burgerstrijd die in de tijd van Facebook en Twitter wordt uitgevochten. Behalve hun vuurwapens brengen de opstandelingen ook de camera van hun mobieltje in de strijd. Een geducht wapen in de publiciteitsoorlog die misschien nog wel belangrijker is dan de echte.
Met in de ene hand hun pistool of geweer en de andere de camera treden ze in het strijdperk. Rennend door straten, wegduikend achter auto’s, telkens weer de ruimte scannend met hun digitale oog. Mroué wijst ons erop dat de strijder, kijkend door zijn camera, in een heel andere relatie tot de wereld staat dan wanneer hij deze alleen met zijn fysieke oog zou waarnemen. Wat hij ziet is immers een scherm waarop beelden verschijnen zoals we die kennen van de televisie of de bioscoop.
Zelfs in een zo extreem reële situatie als deze heeft de beeldcultuur het van de werkelijkheid overgenomen. Zou dit ook de reden zijn waarom zoveel strijders onbevreesd hun tegenstanders tegemoet treden?
Het eerste wat het verzet doet als een van haar strijders is gesneuveld, is zijn mobieltje veilig stellen. Om vervolgens de sociale media van beelden te voorzien. Op een aantal van deze filmpjes is ook de tegenstander te zien die het fatale schot heeft afgevuurd. In enkele gevallen is dit laatste letterlijk in beeld gebracht. De strijder heeft zijn eigen dood gefilmd.
Een aantal van deze beelden maken deel uit van Mroué’s presentatie. Ze snijden niet alleen recht door je ziel, ze voegen ook een hele nieuwe dimensie toe aan het zien. Beelden die de wereld veranderen, wie vraagt er nog om kunst?
De laatste Art Update-lezing van dit seizoen is geheel aan de Documenta gewijd. Hiervoor kan apart ingeschreven worden. Kijk onder lezingen voor plaatsen en tijden.
Zie ook:
dOCUMENTA (13), Kassel, tot 16 september