Je mag in het museum geen foto’s maken en bovendien, de zaal is nogal donker, dus dat zou sowieso niet veel zijn geworden. Ook in boeken of catalogi zijn geen echt goede afbeeldingen te vinden dus dan maar een email naar het Bozar in Brussel met het verzoek om mij een afbeelding in hoge resolutie te sturen. Dat kon, na overmaking van € 100,-. Nog een email met nog wat uitgebreidere informatie over mijn educatieve bedoelingen leverde een reductie op van 50%. Nu is € 50,- natuurlijk nog altijd een belachelijk bedrag. Dat ik het uiteindelijk toch betaalde komt omdat er geen kunstwerk is dat ik zo uitgebreid en vaak bespreek als dit. De dood van Marat van Jacques-Louis David is niets minder dan een van dé sleutels van de moderne kunstbeschouwing.

Maar eerst het schilderij zelf, of beter nog, het onderwerp.

Het oordeel van de overlevering is bepaald niet mild. Jean-Paul Marat wordt neergezet als een charlatan, een provocateur, een rancuneuze mislukkeling en erger. Niettemin was hij in de chaotische, woelige jaren direct na de Franse Revolutie een van de invloedrijkste figuren in de Parijse politiek. In zijn eentje vormde hij een tegenpartij, bij voorbaat gekant tegen elke autoriteit en elk instituut en in een voortdurend conflict met alles en iedereen. De titel van het tijdschrift waarin hij zijn beschimpingen publiceerde was ook zijn bijnaam: L’Ami du Peuple.

Zijn onverzorgde uiterlijk bevestigde zijn reputatie als radicale non-conformist. Een huidziekte, die een gelige, met zweren bedekte huid veroorzaakte, droeg daar het zijne aan bij. Die ziekte is ook de reden waarom we hem op het beroemde schilderij van Jacques-Louis David in bad aantreffen.

Het verhaal is dit. Marie-Anne-Charlotte Corday, een jongedame uit Caen, belde op 16 juli 1793 bij het huis van Marat aan, werd binnengelaten in het geïmproviseerde kantoor en doodde daar de weerloze journalist. Het valse introductiebriefje in diens hand en het mes op de grond zijn de bewijsstukken van een door politieke rivalen beraamde moord.

David was dé chroniqueur van de Revolutie, de schilder die als geen ander in stijl en visie beantwoordde aan de uitdagingen van zijn tijd. Hij werd dan ook als een van de eersten naar de plaats delict geroepen waar hij meteen met zijn schetsen begon. Deze vormden het vertrekpunt voor wat een van de beroemdste politiek geëngageerde kunstwerken ooit zou worden: De dood van Marat. Direct na zijn voltooiing werd het monumentale schilderij in het Cour Carré van het Louvre opgesteld. Tienduizenden Parijzenaars maakten van de gelegenheid gebruik om lopend langs het doek, in een lang defilé, afscheid te nemen van de vermoorde volksheld.

Er zijn goede redenen om dit schilderij te zien als het eigenlijke begin van de moderne kunst. Ik beperk me hier tot de belangrijkste: het gegeven dat de hele bovenste helft van het schilderij leeg is. Behalve een subtiel verloop van donker naar licht is er niets te zien. Nooit eerder werd een schilderij zó nadrukkelijk geabstraheerd, nooit eerder ook mikte een kunstenaar zo direct op het artistieke oog van zijn publiek. Wie dit kan waarderen, begrijpt waar kunst over gaat.

David appelleert ermee aan het bewustzijn van de geëmancipeerde burger die zich laat voorstaan op het feit dat hij inzake de wereld en het leven tot een zelfstandig oordeel in staat is. En dus ook kan begrijpen dat de kunstenaar in de lege bovenste helft van zijn schilderij de feitelijke moord op het individu Marat plaatst in een universeel perspectief, dat van licht en donker, oftewel goed en kwaad.

Jacques-Louis David, De dood van Marat, 1793, Bozar, Brussel