Gustave Caillebotte, Rue de Paris, temps de pluie, 1877

Van Gustave Caillebotte kennen we twee beroemde werken: Les Raboteurs de parquet – nu te zien in Den Haag – en, het allerbekendst – niet op de tentoonstelling ! – , Rue de Paris, temps de pluie. Het laatste geldt als dé icoon van een van de spannendste fasen van de moderne geschiedenis, de geboorte van de massacultuur in het midden van de negentiende eeuw. Parijs is de plaats van handeling. In twintig jaar tijd ging de complete oude stad op de schop om plaats te maken voor een moderne metropool, toegesneden op de wensen van de nieuwe burgerlijke elite.
Mét de wereld veranderde ook de schilderkunst. Caillebotte laat zien hoe. Les Raboteurs is een hele mooie proeve van een vrijgevochten kunst die zich louter nog aan zichzelf verplicht voelt. Het enige dat ze nodig heeft is een motief, een onderwerp dat aanleiding is om te laten zien wat je met verf, kleur, lijn, ruimte en compositie kan. Het spel op het platte vlak, daar gaat het om.

Gustave Caillebotte, Les Raboteurs de parquet, 1875

Naast deze twee grote werken schilderde Caillebotte nog maar enkele doeken die zich echt onderscheidden. Een paar fascinerende schilderijen van flanerende Parijzenaars op de Pont de l’Europe – waarvan een schets op de tentoonstelling -, enkele verrassende stillevens. Maar verder? Niet veel bijzonders.
De tentoonstelling in Den Haag maakt duidelijk waar ‘m dat in zit. Caillebotte is niet bepaald een schilder die het makkelijk afging. Geen vergelijk bijvoorbeeld met zijn vriend Monet. Het is allemaal een beetje stug en tegendraads, nogal hard van kleur en ook compositorisch niet altijd even verfijnd. De schilder moest het duidelijk hebben van een sterke visie vertaald in een doorwrocht beeldprogramma. De inspanning die dat vereist heeft hij maar een enkele keer kunnen opbrengen. In zijn jonge jaren toen hij met zijn vrienden de hemel bestormde en samen met hen de eerste avant-garde-beweging vormde.
De tweede reden waarom het bij hem nooit helemaal uit de verf is gekomen is dat hij niet hoefde. Geld genoeg, schilderen deed hij uit liefde en dat is voor een schilder die het niet helemaal heeft niet genoeg. Toch is in het geval van Caillebotte die zwakte juist ook een kracht. In een aantal werken valt zijn wat droge stijl perfect samen met het onderwerp. Een Parijse straat van bovenaf gezien vanuit het venster, een groepje mensen op een brug, uitgestalde groente en fruit. Onderwerpen die met een afstandelijke, onbewogen blik terloops en vluchtig zijn waargenomen, ontleend aan het alledaagse leven van de grote stad, als beeld van een onthecht bestaan. Caillebotte was een van de allereersten die zich uitgedaagd voelde om dit in zijn eigen schoonheid en betekenis vast te leggen. Op sommige momenten slaagde hij daar glorieus in. Alleen om die reden al een unieke tentoonstelling.

Gustave Caillebotte, Gemeentemuseum Den Haag, tot 19 mei