Gerhard Richter, 18. Oktober 1977, 1988 (gedeeltelijk)

Begin februari is in Berlijn de grote Gerhard Richter-tentoonstelling van start gegaan. Panorama is de titel, een groots opgezet overzicht van het werk van de tachtigjarige die bij leven al de status van superstar heeft verworven. Vraag tien mensen die het kunnen weten om een lijstje van de tien belangrijkste kunstenaars van de 20e eeuw en Richter wordt tien keer genoemd. Bij een lijstje van de top vijf wellicht ook nog een aantal keren. Samen met grootheden als Duchamp, Warhol en natuurlijk Picasso.

Kunstenaars die ons met andere ogen hebben leren kijken. Van die orde is Richter zeker ook. Een status die hij onder andere te danken heeft aan 18. Oktober 1977, de beroemde cyclus die bij gelegenheid van dit retrospectief apart wordt getoond in de Alte Nationalgalerie, in het historische hart van de stad.

Meine Bilder sind klüger als Ich is de uitspraak waarmee de kunstenaar zijn manier van werken ooit treffend samenvatte. Richter’s werk is in de eerste plaats een onderzoek. Gebaseerd op het besef dat het wezen van ieder kunstwerk paradoxaal is: het roept het beeld van de werkelijkheid op maar komt tegelijkertijd tussen de toeschouwer en diezelfde werkelijkheid in te staan. Met alle gevolgen van dien.

De werkelijkheid waarmee hij ons in 18. Oktober 1977 confronteert is die van de ‘zelfmoord’ van vier vooraanstaande leden van de Rote Armee Fraktion in de gevangenis in Stuttgart. Een zeer intens werk, waar je makkelijk een heel boek aan zou kunnen wijden. Vijftien schilderijen in zwart-wit, naar foto’s uit het politiearchief. Ze hebben titels als Jugendbildnis, Gegenüberstellung, Erschossener, Tote.

Pablo Picasso, Guernica, 1937

Dat ik er weer opnieuw door gefascineerd ben komt ook door Picasso. Is diens Guernica niet het enig andere grote historiedoek van de twintigste eeuw? Vijftig jaar eerder geschilderd maar met een vergelijkbare achtergrond en betekenis. Binnenkort gaat mijn cursus 6x Picasso van start. Een van de laatste hoofdstukken die ik eraan heb toegevoegd is geheel gewijd aan een vergelijking tussen beide werken. Tegenover elkaar geplaatst leveren ze prachtige lesstof op.

Beide werken ontstonden toen de kunstenaars op de toppen van hun kunnen waren, niet alleen wat hun beeldend en technisch vermogen betreft maar ook als het gaat om hun visie op de wereld en de mensheid. Picasso was 55, Richter 56. Beiden werden uitgedaagd door dramatische gebeurtenissen die van blijvende betekenis waren voor de politiek en de maatschappij van hun vaderland.

Meer weten? De tentoonstelling in Berlijn duurt nog tot 12 mei. De cursus over Picasso begint op 13 maart. Klik hier voor informatie en/of inschrijving.

Gerhard Richter, Panorama, Neue Nationalgalerie, Berlijn, t/m 12 mei

Ko van Dun, 6x Picasso, Van Abbemuseum Eindhoven, Bonnefantenmuseum Maastricht, vanaf 13 maart