Eerst God, toen de natuur en uiteindelijk de mens; de geschiedenis van de westerse cultuur laat zich goed samenvatten als een geleidelijke verschuiving van de focus van aandacht.

Gedachten als deze dringen zich op nu ik ben aangeland in Bourgondië, aan het begin van een week Romaanse kunst. Mijn hotel is gebouwd op de resten van wat eeuwenlang de grootste kerk van de christenheid was, de abdijkerk van Cluny. Voor wie nu het landelijk gelegen stadje bezoekt is het moeilijk voorstelbaar, maar ooit was hier hét centrum van de westerse cultuur, niet alleen kerkelijk en politiek maar ook intellectueel en artistiek. Mijn raam kijkt uit op het enige deel dat nog overeind staat, de toren op de zuidelijke arm van het transept: La Tour de l’eau bénite.

Cluny werd gebouwd rond 1100, in een tijd dat de mensheid zich voor het laatst koesterde in de geborgenheid van een allesomvattende, door God geschapen orde. Elk object, elk wezen en ieder verschijnsel was de belichaming van een reëel idee. Alles was vervuld van betekenis. De Romaanse kunst is hiervan de getuigenis; in wezen magisch, zich daarmee in feite ook onttrekkend aan onze voorstelling maar daarom niet minder fascinerend, integendeel zou je haast zeggen.

Al kort daarop, in de loop van de 12e eeuw, komt deze wereld in beweging. Romaans wordt Gotiek, de aandacht verschuift van tijdloze waarheden naar de levende werkelijkheid en de ronde boog maakt plaats voor de spitse. Een fraai beeld: waar de ronde boog staat voor de hemelkoepel waaronder al het aardse verenigd is, verbeeldt de spitse boog de levende natuur die naar de hemel reikt. Een nieuwe dynamiek, maar ook een nieuwe onrust neemt bezit van de mens, het culturele zwaartepunt verschuift van de kloosters naar de steden. Cluny wordt stap voor stap een reliek van een oude, verre wereld.