Eindeloze rijen gisteren voor de ingang van Hamburger Bahnhof. Veel jongeren ook, allemaal speciaal gekomen voor de tentoonstelling over Emil Nolde, een van de iconen van de moderne kunst maar ook een grootheid die, naar nu pas blijkt, fout is geweest. En niet zomaar een beetje.

Heel confronterend: de schilder die wij bewonderden als de radicale modernist die alle conventies overboord gooide en zijn leven lang trouw bleef aan een doorleefd, persoonlijk expressionisme blijkt een overtuigde Nazi te zijn geweest, een antisemiet en Hitler-aanhanger die zijn overtuiging tot het allerlaatste toe trouw bleef. Oók nadat hem berichten bereikten over wat er in de vernietigingskampen in Polen gebeurde. 

Nolde’s ontmaskering wordt grondig aangepakt. De tentoonstelling plus de bijbehorende catalogus vormen een rijk gedocumenteerd requisitoir waarin het publiek stap voor stap wordt geïnformeerd over de feiten van de misdaad, vanaf de allereerste contouren van een motief tot aan de pogingen om de sporen te wissen.

Dat laatste is misschien wel het meest schrijnende hoofdstuk: hoe na de oorlog verzamelaars en kunsthandelaren, gedreven door geldzucht, bewust de Nolde-geschiedenis vervalsten. 

Tot zover het makkelijk deel van het verhaal, confronterend maar makkelijk. Dat onderzoekers werk maken van hun opdracht om recht te doen aan de waarheid? Heel goed. Dat Angela Merkel meteen de Nolde’s uit haar werkkamer liet verwijderen? Kan niet anders. Dat handelaren en verzamelaars het nu zwaar te verduren krijgen? Hun verdiende loon.

Veel moeilijker is het deel dat gaat over de morele implicaties. Hoe kan het dat werk dat wij bewonderen als uitdrukking van een authentieke bestaanservaring, dat een ik toont dat zich juichend bevrijdt uit het keurslijf van de traditie, dat datzelfde werk de pregnante belichaming is van een duistere, mensonterende ideologie? 

Willen we dit wel weten? En zo ja, wat kunnen we ermee? Moeilijke en verwarrende vragen, maar ook vragen waar we niet omheen kunnen, zoveel is zeker. 

Hoe precies weet ik nog niet maar het verhaal van Nolde zal zeker een plaats krijgen in Dit is Europa, de nieuwe cursus die ik komend najaar in Maastricht en Eindhoven start. Als je daar meer over wilt weten klik dan hier.