Ornette Coleman, Free Jazz, 1960

In een wereld waar in principe alle kennis voor iedereen op ieder moment voorhanden is hoeft niemand meer diep te graven. Een of twee keer klikken en je bent er al.
In het pre-googletijdperk was dat ondenkbaar. Kennis of informatie vergaren betekende dat je je eerst een voorstelling moest maken van de weg die je zou kunnen bewandelen. In welk gebied van wetenschap moet ik zijn, in welk boek, welk hoofdstuk? Alle kennis was stevig verpakt en om er bij te komen moest je door allerlei lagen heen graven. Met als natuurlijk gevolg dat je vanzelf zicht kreeg op de context.
Het verdwijnen van deze laatste is misschien wel een van de meest kenmerkende aspecten van onze cultuur.
Een treffende illustratie hiervan werd afgelopen zondag gegeven in Zomergasten. Gast Micha Wertheim uitte hierin kritiek op het in zijn ogen hol geworden vernieuwingsdenken in onze cultuur. Vernieuwing om de vernieuwing heeft geen enkele zin en leidt alleen maar tot een herhaling van zetten.  Ter illustratie liet hij een stukje horen van Ornette Coleman’s Free Jazz, een LP met aan beide zijden een lang uitgesponnen improvisatie, op het eerste gehoor ontdaan van alle herkenbare vorm en structuur. Voor Wertheim lege en betekenisloze muziek. Typisch een voorbeeld van zinloze vernieuwing zoals je die volgens hem ook vaak in de beeldende kunst tegenkomt.
Dat de genoemde opname al vijftig jaar geleden verscheen deed blijkbaar weinig ter zake: het punt werd gemaakt zonder verwijzing naar enige historische context, louter als losgeweekt feit.
Was Micha Wertheim (1972) erbij geweest of had hij zich in de achtergronden verdiept dan zou hij zich bewust zijn geweest van de grote betekenis die toen aan de vernieuwing an sich werd toegekend. In 1960 had nog nooit iemand de mogelijkheid bevroed dat iets dergelijks muziek zou kunnen zijn. Hoe weinig men er ook van begreep, het nieuwe en het ongehoorde ervan maakte grote indruk. In haar extatische overgave aan de vrij uitstromende creativiteit sloot ze perfect aan bij het breed gedeelde gevoel dat we op weg waren naar iets groots en ultiems. Iets dat de wereld en de mensheid radicaal zou veranderen. Dit was dé muziek voor de mens die niets meer voorgezegd wilde krijgen en die in staat was om de leegte van het bestaan vanuit zijn eigen verbeelding een nieuwe inhoud te geven.

Micha Wertheim

De free jazz van Cornette Coleman had dezelfde functie als de gedichten van Allan Ginsberg of de schilderijen van Jackson Pollock en Barnett Newman: ze vervulden de opdracht die de tijd ons stelde: alle resten van de oude orde op te ruimen om ervoor te zorgen dat de geschiedenis zich nooit meer zou herhalen.
Is het erg dat Micha Wertheim dit allemaal negeert? Of wat waarschijnlijker is, niet weet? Moeten we ons tegen deze teloorgang van context verzetten of juist niet?
Instantkennis leidt tot vrijblijvende meningen. Iedereen dist de feiten op die hem van pas komen. Geschiedenis lijkt in onze tijd niet veel anders meer te zijn dan een oneindige hoeveelheid van beelden, muziekstukken en boeken. Informatie waar we vrijelijk over kunnen beschikken. Louter in dienst van onze behoefte om reliëf te geven aan onze ideeën en voorstellingen. Als het materiaal voor onze eigen mythen.
De effecten hiervan zijn moeilijk te voorspellen. Het kan heel bevrijdend zijn om in een platte wereld te leven. Zonder het gewicht van een historisch bewustzijn kijk je met heel andere ogen, vrijer, opener, meer bereid tot uitwisseling. Aan de andere kant: als alles inwisselbaar wordt, hoe geven we dan nog richting aan ons bestaan?

Jackson Pollock, Autumn Rhythm, Number 30, 1950