Nadat het lange tijd erop leek dat de fut er voorgoed uit was werkt Parijs de laatste jaren met nieuw elan aan zijn status van kunstmetropool. Zoals met het Palais de Tokyo, de expositieruimte die met zijn rijke en gedurfde programmering is uitgegroeid tot een van de belangrijkste internationale centra van actuele kunst. Of ook het Centre Pompidou dat met zijn fraaie overzichts- en thematentoonstellingen een kwaliteit handhaaft die je elders nog maar zelden tegenkomt. En dan zijn er ook nog elk jaar twee kunstevenementen van de buitencategorie: Monumenta in het Grand Palais en de zomerpresentatie in Versailles. Beide op een unieke locatie ingericht als podium voor kunstenaars uit de wereldtop, beide beschikkend over een vorstelijk budget.
Wie wil ervaren wat de combinatie van grote naam, unieke locatie en onbeperkt budget mogelijk maakt: In Versailles nodigt Olafur Eliasson nog tot het einde van de herfst de bezoeker uit voor een wandeling in het door hem omgetoverde paleis en park. Als je even de kans hebt: doen! Eliasson is niet voor niets een van dé grote sterren van nu. Weinig kunstenaars die in staat zijn om grote thema’s op zo’n heldere en indringende manier te verbeelden als hij. Overigens: wie het ontziet om urenlang in de rij te staan: ook als je je tot de drie werken in het park beperkt is het de reis meer dan waard.

Het thema is water. Water zoals dat gegeven is in de grote bassins en fonteinen die het hart vormen van het ontwerp van park, maar ook water in zijn tijdloze betekenis: stromend water als hét beeld van het leven.
Het eerste dat je ziet is het nogal ontnuchterende beeld van een kale stalen constructie die in de verte vanuit het centrale bassin zo’n vijftig meter omhoog rijst. Dit moet de waterval zijn waar zoveel om te doen is. Ook als even later de pompen worden aangezet en het water met veel geweld naar beneden stort blijft een gevoel van teleurstelling hangen. Is dit het nou?
De waterval blijkt deel uit te maken van een ensemble van drie grote werken die de verschillende gedaanten van water tonen: als vaste stof, als gas en als vloeistof. In het Bosquet de la Collonade is het bassin gevuld met het residu van een Groenlandse gletsjer: Glacial rock flour garden is de titel. Iets verderop is in het Bosquet de l’Étoile Fog assembly te zien, een installatie die het omringende groen hult in een dichte mist. En het midden dus Waterfall.

Drie werken die een geheel vormen maar die elk ook hun eigen verhaal vertellen, nauw verbonden met hun plek in het park. Wandelend van het een naar het ander kom je vanzelf ook binnen in het ontwerp van André Le Nôtre, in het klassieke Franse park dat zowel decor van het hof, speeltuin van geliefden als oord van contemplatie is. Dat laatste vooral: je wordt opgenomen in een geometrisch arrangement van ruimten waar je ver van alle dagelijkse beslommeringen deelgenoot wordt aan een geestrijke dialoog van natuur en cultuur. Olafur Eliasson speelt hier subtiel op in door er de suggestie van een mystieke betekenis aan toe te voegen. Het fundament was er al: de zeventiende-eeuwse tuin van Le Nôtre als het beeld van een aan de kosmische orde onderworpen natuur – een beeld overigens dat perfect beantwoordde aan de aspiraties van de regering van Lodewijk XIV. De nieuwe laag die de kunstenaar toevoegt is die van een bezielde schepping waarin alles dingen, wezens en verschijnselen zijn verenigd in één levende realiteit.

Allerlei gedachten dringen zich op. Aan de romantische hartstocht die de klassieke schoonheid tart, aan de al eeuwenoude clash van het noordelijke idealisme en het Franse rationalisme, aan Eliasson als een typische exponent van ons eigentijdse verlangen naar verdieping en betekenisgeving. Gedachten die ver terug reiken in de geschiedenis en die zeker een belangrijke rol gespeeld hebben in de totstandkoming van dit werk, maar die – en dat is het mooie – ter plekke worden overruled door de kracht van de ervaring.
Als Eliasson al een romanticus is, dan wel eentje die wars is van alle gezwijmel. Om het effect van zijn werk te vergroten betrekt hij je nadrukkelijk bij de constructie ervan. Als een illusionist die de toeschouwer van te voren al zijn geheimen verklapt, om hem vervolgens nog meer te kunnen betoveren met de kracht van zijn kunst. Verdwijnkunst in het kwadraat: bij je volle verstand ervaar je hoe de rede oplost in de verbeelding.
Dat was precies wat gebeurde toen ik over de hoofdas van het park terugliep naar de waterval. De zon droeg het zijne bij door het spel te spelen waar het park voor bedoeld is, zich verbergend achter de wolken om plotseling weer tevoorschijn te piepen. Opeens lichtte het neerstortende water op als een uit de hemel stromende rivier van licht. De installatie was nog evengoed zichtbaar, je wist nog altijd van de kracht die nodig was om het water naar boven te pompen, maar het beeld was zó sterk dat dat allemaal in een klap werd weggevaagd. Dwars door alle feitelijkheid heen triomfeerde de kunst.

Olafur Eliasson in het Château de Versailles, tot 30 oktober
Olafur Eliasson is een van de kunstenaars in de reeks Life & Times die 4 oktober van start gaat, klik hier voor informatie of aanmelding