Een reconstructie of een monument? Een Mahnmal of een poging om het verhaal nieuw te schrijven? Chaim van Luit schept met Entartet # 13 een beeld dat tot denken stemt.
Het kunstwerk maakt deel uit van een reeks van zestien geheel witte schilderijen die verwijzen naar werken die door de nazi’s als entartet werden bestempeld en vervolgens in de oorlogsjaren zijn verdwenen. Van kunst dus waarvan het bestaan door de tijd is uitgewist.
In al zijn eenvoud roept het doek een grote rijkdom aan beelden en associaties op. Dat deze zich niet onder een noemer laten rangschikken en elkaar soms danig in de weg zitten maakt dat je als toeschouwer zelf aan de slag moet. Wat alleen maar lukt als je bereid bent om overgeleverde ideeën los te laten.
Eerst enkele relevante feiten. In juli 1937 werd op gezag van de nazi’s in München de tentoonstelling Entartete Kunst ingericht. Te zien waren zo’n zeshonderd moderne kunstwerken uit de vroege twintigste eeuw, van expressionisme tot dada en van kubisme tot abstracte kunst. De schilderijen en sculpturen werden gepresenteerd als op een rommelmarkt en waren met honende teksten omringd. ’Entartet’ sloeg op het ontaarde, gedegenereerde karakter van deze kunst en de zieke, decadente geest waar ze uit voort was gekomen. Een geest die in het recente verleden de Duitse cultuur had ondermijnd en verzwakt.
Veel van de geëxposeerde werken zijn na de tentoonstelling verdwenen. Vernietigd, verkocht of anderszins in het oorlogsgeweld verloren gegaan. Joodse kunstenaars waren uiteraard ruim vertegenwoordigd, waaronder ook Conrad Felixmüller, de maker van Glückliches Paar uit 1921, het expressionistisch schilderij waar Entartet # 13 aan herinnert.
Met zijn lege replica maakt Chaim van Luit het verlies van Felixmüllers schilderij tastbaar. Je kijkt naar de afwezigheid van het beeld. Evengoed echter heeft het nieuwe werk zijn eigen bestaan, dat van een wit, abstract doek dat zich met zijn matte, korrelige huid nadrukkelijk als autonoom object manifesteert.
Hoe verhoudt dat laatste zich met het origineel? Op zoek naar een antwoord ontstaan weer reeksen nieuwe vragen. Was de abstracte kunst zelf niet ook een poging tot zuivering? Witgekalkte schilderingen? Dat is natuurlijk ook de beeldenstorm. Bijvoorbeeld die van óns in de zestiende eeuw, toen opstandige protestanten de kerken van alle beelden zuiverden. Maar ook het iconoclasme van de byzantijnse, de islamitische én de joodse cultuur.
De witte verf waarmee het doek is beschilderd, is gemaakt van de kalk die de kunstenaar van de wanden van Duitse bunkers schraapte. Een gegeven dat aan dit alles nog een extra lading toevoegt. De cirkel is rond maar een antwoord blijft uit.

Chaim van Luit, Entartet, 2015 is een nieuwe aanwinst in de collectie van Art21.