Pablo Picasso, Femme assise dans un fauteuil, 1913

Afgelopen week kwam het bericht dat een groot deel van de collectie Lauder geschonken is aan het Metropolitan in New York. Schilderijen en tekeningen met een totale waarde van meer dan één miljard, waaronder werk van Gris, Braque, Léger en Picasso. Van de laatste liefst drieëndertig werken met als grote klapper Femme assise dans un fauteuil (Zittende vrouw in een leunstoel) uit 1913, een van de sleutelwerken uit het oeuvre en nog altijd een van de meest fascinerende én verontrustende schilderijen die ik ken.

Paul Cézanne, Madame Cézanne dans un fauteuil jaune, 1893-95 / Henri Matisse, Portrait de madame Matisse, 1913

Picasso schilderde het in het najaar van 1913, kort nadat hij, samen met zijn nieuwe liefde Eva Grouel, een atelierwoning had betrokken in de Rue Schoelcher op Montparnasse. Een ziekte had hem een aantal maanden van het werk afgehouden maar nu was hij weer een en al energie. Behalve uit zijn herwonnen levenslust putte hij veel inspiratie uit het herstelde contact met Matisse. Na diens bezoek aan Picasso’s ziekbed was de lucht weer geklaard en hervatten de twee grootheden hun vriendschappelijke rivaliteit. Rechtstreekse aanleiding voor Femme assise dans un fauteuil was het portret dat Matisse van zijn vrouw Amélie schilderde. Een uiterst sober maar superieur werk waarin de schilder teruggrijpt op Cézanne en tegelijkertijd reageert op de uitdagingen die het kubisme hem stelde. Hét moment voor Picasso om weer het voortouw te nemen.
Eva is het model, of beter gezegd de vrouw die het idee van het schilderij belichaamt. In de gedaante zoals Picasso haar zag. Als Ma Jolie, zijn grote liefde, maar vooral ook als object van begeerte en in die hoedanigheid verbonden met zijn grootste obsessie: de schilderkunst zelf.
Erotiek en kunst zijn één. Kijken is liefde bedrijven met je ogen. Schilderen is bezit nemen van de wereld, letterlijk er in binnen dringen. Eva is hier het object waar Picasso zich op gewelddadige wijze van heeft meester gemaakt. Haar ogen zijn een spleet die verticaal haar roze gezicht doorklieft. De lila armleuningen van de fauteuil zijn haar schaamlippen. Haar puntige borsten verwijzen naar primitieve sculpturen. Alles is even rauw als confronterend, een uiterst ongemakkelijk schilderij maar tegelijkertijd ook geweldig geschilderd.
En juist dat laatste maakt het zo verontrustend. We kunnen er niet omheen. Met Femme dans un fauteuil confronteert Picasso ons met een van de grote feiten van het moderne bestaan. Dat we om echt vrij te kunnen zijn het eeuwenoude verbond van het goede en het schone moeten opheffen.
Als het een beetje meezit krijgen we het schilderij in september in New York te zien. Wordt vervolgd.

Pablo Picasso, Femme dans un fauteuil, 1913, Metropolitan Museum New York