Ik kan niet zeggen dat het werk meteen binnenkwam. Met zijn bescheiden afmetingen bood het niet bepaald de kijkervaring die je verwachtte en ook de gazing ball zelf was niet echt spectaculair. Dat je jezelf én de kerk én het kunstwerk in de blauwe bol weerspiegelt kon zien en je op die manier werd opgenomen in een ‘steeds veranderende optische én spirituele eenheid’? Het was dat het je werd voorgezegd, maar anders?
En toch, hoe langer ik bleef hoe meer ik in de ban van het gebeuren raakte. Alleen al als ritueel! Al die mensen die € 9,- betalen om zich vervolgens, het hoofd eerbiedig gebogen naar de audiotour aan hun oor, in plechtige aanschouwing voor dat ene, fraai uitgelichte kunstwerk in het koor van de kerk te verzamelen.

Het was alsof zich langzaam een nieuwe ruimte opende, een bewustzijnsruimte die zich, niet gehinderd door zijn historische lading, met nieuwe betekenissen vulde. Als de katalysator van dit proces groeide ook Koons’ kunstwerk in kracht en betekenis. Juist het bescheiden formaat droeg hier wezenlijk aan bij.
Nog nooit zo lang naar een werk van Perugino gekeken, de audiotour maakte er serieus werk van.
Wat niet duidelijk werd is of het hier om een kopie naar het origineel gaat – dat trouwens veel groter is! – of om een nageschilderde afbeelding. Ik veronderstel het laatste. Geen onbelangrijk detail: als reproductie van een reproductie is Madonna met Kind en vier heiligen nog grondiger leeggemaakt dan als directe kopie op ware grootte. Ontdaan van ieder aura en bevrijd van alle historische last staat het optimaal open voor een nieuwe carrière: dat van een kunstwerk dat geënt is op de beeldcultuur van de eenentwintigste eeuw. Voor de kerk geldt in principe hetzelfde: ingericht als podium voor eigentijdse kunst-events valt alle opgelegde plechtigheid weg en komt de schoonheid en verhevenheid ervan nieuw tot leven. Een wonderlijke ervaring.

Jeff Koons, Gazing Ball, Nieuwe Kerk, Amsterdam tot 8 april

Gazing Ball is een van de onderwerpen van de komende Art Update-lezing. Aan de hand van een bespreking van een aantal actuele tentoonstellingen nodigt deze, onder de titel La Condition Humaine, uit voor een verkenning van het moderne geestesleven. Met o.a. Rineke Dijkstra in Tilburg, Fernand Léger in Brussel en Neo Rauch in Zwolle.