Naar aanleiding van het rumoer rond De nieuwe mensch van Henri van de Velde kwam de Volkskrant van de week met een verhelderende vergelijking. Tegenover het realistische doek van de Nederlander plaatste ze een constructivistisch ontwerp van de Rus El Lissitzky met dezelfde titel. Beide visionaire werken die de in de jaren ’20 en ’30 alom klinkende roep om radicale verandering op eigentijdse, zij het geheel verschillende wijze verbeeldden.

Goed of fout? Na de oorlog was dat jarenlang zo’n beetje de enige vraag die er toe deed.

Fouter dan het schilderij van Van de Velde kon bijna niet, Lissitzky daarentegen stond vreemd genoeg opeens helemaal aan de goede kant. Dat de rollen kort daarvoor precies omgekeerd waren en in brede lagen van de bevolking, van links tot rechts, de afkeer van het werk van de laatste evenredig was aan de bewondering voor dat van de eerste, werd snel vergeten. In realistische stijl geschilderde, mythische voorstellingen met een duistere politieke lading waren voorgoed gecorrumpeerd. De oorlog had ons wijzer gemaakt en de lijn tussen goed en fout werd nu scherp getrokken.

Nou ja, wijzer? Laten we vooral zeggen opgelucht dat het voorbij was. Een nieuwe toekomst lag in het verschiet en alles wat ons aan het recente verleden herinnerde werd ver weggestopt.

Tot opeens een schilderij opdook waarvan we niet eens meer wisten dat het überhaupt bestond.

Wat de hele kwestie interessant maakt is niet het schilderij zelf maar wat het teweeg brengt. De gretigheid waarmee kunst als deze na de oorlog naar de prullenbak van de geschiedenis werd verwezen. Een ijver die vervolgens nog meer dan een halve eeuw later doorklinkt in de verontwaardiging over het voornemen van het Rijksmuseum om het schilderij in de collectie op te nemen.

En dat allemaal voor een schilder die we, als hij niet zo fout geweest was, allang vergeten waren. Om de eenvoudige reden dat hij er niet zo heel veel van bakt. De enige legitieme reden ook waarom het Rijksmuseum zijn schilderij geen plaats zou moeten gunnen in de permanente collectie.

Natuurlijk, ook een slecht schilderij kan een interessant werk zijn. Henri van de Velde bewijst het. Goed fout, maar vooral geschikt als schoolplaat.