Kazimir Malevich, Kop van een boer, 1928-32

Ook de prachtige Malevich-tentoonstelling in het Stedelijk geeft geen uitsluitsel. Wat vond de schilder zelf van zijn latere figuratieve werk? Het blijft moeilijk om er iets anders in te zien dan een kniebuiging voor Stalin, een afgedwongen zelfverloochening. Want, hoe zou het anders kunnen dat de grote pionier van de abstracte kunst, opeens weer herkenbare voorstellingen ging schilderen?
Feit is dat we het simpelweg niet weten. Politieke druk zal zeker een rol gespeeld hebben. Aan de andere kant: het is ook niet zo dat Malevich werd gedwongen zich volledig in dienst van het regime te stellen. De kunstenaar kreeg in de loop van de jaren twintig dan wel steeds meer kritiek, maar veel verder dan dat ging het blijkbaar niet. Hoe dan ook, het Stalin-regime zal er verder weinig lol aan beleefd hebben. Malevich liet de abstractie weliswaar los maar met het socialistisch realisme an sich heeft het latere figuratieve werk weinig van doen, noch qua stijl, noch qua formaat.
Feit is ook dat Malevich juist in de jaren tussen 1928 en 1932 een aantal van zijn sterkste doeken schilderde. Een van mijn favorieten is Kop van een boer. Niet in Amsterdam trouwens. Kale, pure schilderkunst, wars van iedere behaagzucht. Volledig in dienst ook van de zaak: het boerenvolk als de ruggengraat van een trotse en sterke natie.

Kazimir Malevich, Portret van Una, 1930-33

Het allerlaatste werk is weer heel anders: wat zoetige, naturalistische portretten van de familie van de kunstenaar. Liefdevol geschilderd, dat zeker, maar veel minder sterk.
Als ik het allemaal bij elkaar optel kan ik eigenlijk maar tot één conclusie komen: Malevich was vóór alles een geëngageerd kunstenaar. Zijn werk diende een hoger doel: de verheffing van het Russische volk. Toen de abstracte kunst hiervoor als instrument niet meer bruikbaar was, verloor ze haar ware betekenis. Met andere woorden, abstractie was nooit een doel op zich. De hervormer in Malevich hechtte er meer aan dan de schilder.
Wat het allemaal niet minder fascinerend maakt, integendeel. De tentoonstelling in het Stedelijk is een unieke gelegenheid om er je eigen idee van te vormen.

Kazimir Malevich en de Russische avant-garde, Stedelijk Museum Amsterdam, tot 2 februari