Wie vanaf zondag het nieuwe Stedelijk bezoekt loopt er meteen tegen aan. Het grote portret van koningin Beatrix dat Luc Tuymans in opdracht van een anonieme schenker speciaal voor het museum maakte. HM is de titel. Het museum liet weten tot vlak voor de opening geen weet te hebben gehad van het resultaat. Alleen de afmetingen waren bekend. Wel was men bij voorbaat zó in de nopjes met dit geschenk dat er meteen een plek voor werd gereserveerd. En niet zomaar een: op de wand recht tegenover de nieuwe ingang. Prominenter kan niet. Zou het daar ooit nog weg kunnen?
Het werk is meteen onderwerp van gesprek en dat zal ook wel de bedoeling zijn geweest. NRC en Volkskrant wijdden er afgelopen week al uitgebreid aandacht aan. Morgen komt de koningin voor de opening en dan komt het circus natuurlijk pas echt op gang. Je ziet ze zo al voor je, de talloze foto’s van majesteit in the flesh, beminnelijk lachend naast haar beeltenis. Of ze helemaal in de plooi zal blijven is maar de vraag, want wat je er verder ook van vindt, flatteus is het portret zeker niet. Met die bleke, uitgebeten tinten en dan ook nog dat harde roze. Helemaal zoals je van Tuymans kunt verwachten, een werk waar je niet omheen kan, maar ook ongemakkelijk en tegendraads.
“Razend knap geschilderd”, liet conservator Bart Rutten eergisteren in het NRC maar alvast weten. Alsof hij de kritiek voor wil zijn.

Dat er iets uit te leggen valt is duidelijk. Maar hoe? Geen gemakkelijke opgave. Knap is het in elk geval niet, althans zeker niet in de gebruikelijke zin van het woord. Eerder onknap. Precies zó dat het vragen oproept.
Bij een goed geschilderd doek is alles duidelijk. Mooi gedaan, zeg je dan, kijk eens naar die kleuren, de compositie, het licht. Meer heb je niet nodig. Luc Tuymans draait de rollen om. Zijn schilderijen hebben altijd een gebrek, ze zijn gemankeerd en roepen de vraag op naar de reden van hun bestaan. Als je daar de passende, wrange onderwerpen bij kiest kun je heel indringende beelden krijgen. Zoals we die inderdaad van Tuymans kennen. Kijk voor een aantal goede voorbeelden nog eens naar mijn stukje over zijn overzichtstentoonstelling vorig jaar in Brussel: De esthetiek van het onbehagen.
Of dat bij HM ook werkt betwijfel ik eerlijk gezegd. Daarvoor lijkt me het beeld van de koningin simpelweg te weinig beladen. Wat overblijft is een pijnlijk misverstand. Dat heb je weleens met een cadeau.

Het Stedelijk Museum Amsterdam gaat zondag 23 september voor het publiek open.