Het is al bijna zestig jaar gelden, maar nog steeds geldt de oeruitvoering van John Cage’s beroemde compositie 4’33” als een van de opwindendste momenten in de ontwikkeling van de recente kunst. De betekenis ervan is eigenlijk alleen maar groter geworden. Wat ooit bedoeld was als een prikkelend statement om het terrein open te breken is in de loop der jaren uitgegroeid tot niets minder dan een beginselverklaring, de geboorte van een geheel nieuwe zienswijze.

Het stuk wordt nog altijd uitgevoerd en ik heb begrepen dat er inmiddels zo’n twaalf verschillende opnamen op de markt zijn. Heel fascinerend, te meer als je weet dat 4’33” een driedelig stuk is dat niets anders dan stilte ten gehore brengt.

Bij de oeruitvoering stond er een vleugel klaar voor de jonge, talentvolle pianist David Tudor. Deze ging zitten en gaf vervolgens het begin en het einde van elk deel aan door de klep van zijn instrument te sluiten en weer te openen. Voor de rest niets dan stilte. Nou ja, stilte? Geluid is er natuurlijk altijd: kuchjes, geschuif, ruis, het suizen van het bloed in oren. Naar de stilte kun je luisteren en dan valt er heel wat te ontdekken.

Let wel, we schrijven 1952. In een tijd dat het kunstwerk nog helemaal gezien werd als een grootse, heroïsche scheppingsdaad. Als een product ook van de unieke, individuele verbeeldingskracht van de kunstenaar. Cage echter definieert het in termen van de ontvankelijkheid van de toehoorder. Of ook de toeschouwer. Muziek, dans, kunst, het maakt niet uit, voor hem draait het allemaal om ons vermogen én onze behoefte om aan bewegingen, klanken en kleuren betekenis toe te voegen.

Onder de titel The Anarchy of Silence brengt Schunck in Heerlen (het voormalige Glaspaleis), een groot overzicht van het werk van deze grote pionier. 4’33” blijkt ook voor de kunstenaar zelf een nieuw begin te zijn geweest, het nulpunt van waaruit stap voor stap een nieuwe taal ontwikkeld kon worden. Hij doet dit in de veertig jaar die volgen met grote overtuiging. Als componist, maar meer nog als de grote inspirator die samen met andere grootheden als de danser Merce Cunningham en de schilder Robert Rauschenberg leven en kunst trachtte te verenigen.

Als je ooit een aanleiding zocht om het verre, melancholieke Heerlen met een bezoek te vereren: een betere dan deze zal je niet vaak geboden worden. Mooie, fijne tentoonstelling in een prachtig gebouw. Neem vooral ook de tijd en laat je meevoeren op een fascinerende reis door een tijdperk dat velen van ons zich nog levendig herinneren, maar dat niettemin eeuwen terug lijkt te liggen.

John Cage, The Anarchy of Silence, Schunck Heerlen, t/m 28 november