Luc Tuymans, Der Architect, 1997

Laat ik vooropstellen dat ik grote waardering heb voor de wijze waarop Joost Zwagerman cultuur aan de man brengt. Helder, terzake kundig, enthousiast, zonder pretentie. Dat hij steken laat vallen als het om de kunst gaat laat onverlet dat hij overtuigt als een cultuurbeschouwer met een brede kijk.

Laat ik meteen ook maar duidelijk maken dat ik me realiseer dat iedere kritiek van mijn kant op Joost Zwagerman als kunstbeschouwer, uitgelegd kan (en zal) worden als broodnijd. Het zij zo.

Aanleiding is de bespreking in de Volkskrant van de Luc Tuymanstentoonstelling in Brussel. En het daaraan voorafgaande optreden in De Wereld Draait Door.

Dat hij in dat laatste programma als de opvolger van Henk van Os en Pierre Janssen wordt aangekondigd geeft op zich al te denken. Het laatste televisie-optreden van Pierre Janssen als kunstbeschouwer ligt nota bene al veertig jaar terug. Over Henk van Os zullen we het maar niet hebben.

Niet dat Joost Zwagerman niets interessants te melden zou hebben. Punt is alleen dat het over van alles gaat, maar niet over kunst. Wel over wát er te zien is, de achtergronden en de symboliek, maar niet over datgene wat kunst tot kunst maakt.

Lees het artikel in de Volkskrant er maar op na. Zwagerman kijkt heet de rubriek. Maar kijkt Zwagerman wel? Nergens gaat het over de uiterst precieze, systematische manier van schilderen van Tuymans. Over diens bijzondere kleurgebruik, zijn spel met vlak en ruimte. En de wijze waarop hij met dit alles ons doordringt van het besef dat kijken deelnemen is (zie ook De esthetiek van het onbehagen).

Luc Tuymans, De wandeling, 1993 / Casper David Friedrich, De wandelaar boven de nevelen, 1818 (detail)

En daarbij: de helft van de bespreking is gewijd aan een schilderij dat niet op de tentoonstelling te zien is! De wandeling uit 1993, een werk dat hij vergelijkt met een beroemd schilderij van Casper David Friedrich, De wandelaar boven de nevelen uit 1818. Dat verhaal lag blijkbaar al ergens klaar. En inderdaad, als het toch alleen maar om verhalen gaat, kun je net zo goed werk bespreken dat niet te zien is.

Kunstenaars bedienen zich van de taal van het beeld. Kunstbeschouwing laten ze over aan schrijvers en filosofen. En dat is eigenlijk altijd al zo geweest.