Gustave Courbet, L’origine du monde, 1866

Over weinig werken bestaan meer misverstanden dan over Courbet’s L’Origine du monde. Deels opgeroepen door het werk zelf, deels door schrijvers die inspelen op de sensatielust van hun publiek.
Even de feiten: Gustave Courbet schilderde het doek in 1866 voor de privécollectie van een een Turkse diplomaat in Parijs. Naar verluidt zou het model Jo Hiffernan zijn geweest, de toenmalige geliefde van James Whistler, een vriend en collega van de schilder.
Misverstand één is dat het doek iets met erotiek te maken zou hebben. Het feit alleen al dat je, om met Youp van het Hek te spreken, recht in de brievenbus van deze mevrouw kijkt, neutraliseert alles wat het op dit punt te bieden zou kunnen hebben. Dat Courbet het in opdracht schilderde voor een collectie erotica doet niets af aan het geven dat hij het onderwerp zo droog en feitelijk mogelijk in beeld bracht. Helmaal in de geest van zijn opvattingen als realist. De vulva van een gezonde meid, met een flinke bos haar erop en dat in een stevig geborstelde stijl, nuchterder kan niet.
De titel bevestigt dit statement. De schilder geeft er een treffend antwoord mee op een van de grote vragen van het bestaan die in zijn tijd onderwerp waren van talloze geëxalteerde voorstellingen. Tegenover de dichte, romantische mist plaatst de realist het heldere licht van de werkelijkheid.
Misverstand twee is dat het schilderij onderwerp van controverse zou zijn geweest. Niets is minder waar. Vanaf zijn ontstaan tot aan zijn ‘herontdekking‘ in 1995 is het doek aan de openbaarheid onttrokken geweest. Pas toen het Musée d’ Orsay het in dat jaar verwierf kwam de hele ronkende machinerie op gang die het tot schandaal-schilderij bombardeerde. Met andere woorden het is een verhaal zoals we het graag willen hebben.

Dit laatste wordt bevestigd door het rumoer dat onlangs ontstond toen Le Monde berichtte dat de kop van L’Origine was ontdekt. Een portret van Jo in extase dat deel zou zijn geweest van het oorspronkelijke doek. Nog zo’n verhaal en evenzeer onzin. Ik heb de plaatjes die erbij geleverd werden eens even tot een geheel proberen te monteren. No way! Misschien wel interessant als conceptueel werk dat de hele geschiedenis van L’Origine samenvat. Onder de titel Vulva met kop, zoiets.
De werkelijkheid is perceptie, daar kan zelfs Courbet niet tegenop.