Soms komen de dingen op een onverwachte manier samen en kijk je opeens weer met nieuwe ogen. Het overkwam mij met de vicomtesse d’ Haussonville (zie ook artupdate 8 februari 2015) en Jan Six. Het feit alleen al dat hun beider portretten nu in Nederland te zien zijn! En dan ook nog de wijze waarop ze elkaar aanvullen en uitdagen.
Louise en Jan, kun je het mooier krijgen? De een, heel jong nog, maar wel een late representant van de aristocratische wereld, de ander, een stuk ouder, een van de eerste moderne burgers. De verschillen kunnen haast niet groter zijn. En toch, alleen al het feit dat ze allebei tot een oude wereld behoren maakt dat ze ook weer dicht bij elkaar staan.
Ik schreef het al: in Ingres’ portret van de jonge burggravin draait alles om stijl. De door het protocol gedicteerde afstand wordt door de schilder perfect vertaald in een visuele constructie. Uiterst helder van tekening, compositie en kleur en van een precies gedoseerde koelheid die uitnodigt tot lang en intens kijken, maar wél op afstand.

Rembrandt, Jan Six, 1654

Rembrandt doet precies het omgekeerde. Voor zover de figuur van Jan Six indruk maakt – en dat doet-ie – is dat niet vanwege zijn status maar juist vanwege het ontbreken ervan. Alle afstand is opgeheven, we zijn met Jan Six in één ruimte verenigd. Behalve het gezicht is alles onscherp en schetsmatig. Maar is dat niet precies zoals je echt kijkt? Althans als je je werkelijk met iemand verbonden voelt. Het gaat om de ogen die elkaar ontmoeten. De rest vervaagt in de periferie van de blik.
Waar Louise in het midden van de negentiende eeuw zich nog 100% toont als de hoedster van de oude standenmaatschappij, is Jan daar twee eeuwen eerder al helemaal mee klaar. Met zijn gelijkenis schilderde Rembrandt de eerste icoon van een egalitaire wereld. En een van de mooiste portretten ooit.

Late Rembrandt, Rijksmuseum Amsterdam, tot 17 mei
The Frick Collection – Kunstschatten uit New York, Mauritshuis, Den Haag tot 10 mei