De perceptie is de werkelijkheid. Wat je ziet krijgt pas betekenis door de omgeving, de omstandigheden en de achtergronden waarin het verschijnt. En dan is er ook nog de waarnemer met zijn gedachten, herinneringen en dromen.
‘De werkelijkheid is een constructie’, of ‘alle betekenis komt voort uit de context’, in onze postmoderne wereld zijn noties als deze heel gewoon.
Het eerste dat ik dacht toen ik gisteren voor Las Meninas van Velázquez stond was: dit is helemaal een werk van nu. Alles waar wij het zo druk mee hebben was er toen ook al. Alleen, zonder de uitleg en de begrippen die wij ervoor gebruiken.

Natuurlijk, de zeventiende eeuw is iets heel anders dan de eenentwintigste en mij zul je niet horen zeggen dat de geschiedenis zich herhaalt. Maar niettemin, ook Velázquez toont de werkelijkheid als een gelaagde en complexe constructie. Ook hem gaat het in de eerste plaats om de waarneming zelf. Wie ziet wat en hoe, dat soort vragen.
In Las Meninas ontmoeten we prinses Margarita samen met haar gevolg van hofdames en dwergen op het atelier van de schilder. Zien we haar hier terwijl ze poseert voor Velázquez? Alles spreekt hiervoor: de houding van de prinses, de hofdame die haar wat te drinken komt aanbieden, de landerigheid van de rest van de groep. Maar hoe moeten we het dan zien?
De enig logische verklaring is dat we zien wat de schilder waarneemt in een grote spiegel. Immers, hij komt zelf ook in beeld. Staande aan het werk achter een groot doek van hetzelfde formaat als dat waar wij voor staan. Met andere woorden we zien hem terwijl hij bezig is met Las Meninas.
Het verhaal van het schilderij neemt een heel andere wending als we in de spiegel op de achtergrond de aanwezigheid van de koning en de koningin opmerken. De verrassing die dit teweeg brengt heeft des te meer effect omdat we ons meteen realiseren dat wij het zijn die in hun gedaante deel hebben aan de voorstelling. Kijk maar goed, we kijken vanuit de ogen van het poserende koninklijk paar naar het atelier van de kunstenaar. Daarin zien we onze dochter Magarita die hier even is langs gekomen.
Hoe meer we weten van de achtergronden van het leven aan het Spaanse hof in de tijd van Philips IV en Velázquez, hoe meer diepte en betekenis Las Meninas krijgt. Maar ook zonder die kennis is het een fascinerend werk. Zuiver als een kijkconstructie die ontworpen is als de spiegel van een broos en ongrijpbaar bestaan, Tijdloos, groots en ontroerend mooi.