Edouard Manet, De spoorbaan, 1878

Wat zien we hier eigenlijk, een portret of een genrestuk? Ik denk toch vooral het laatste. Victorine Meurent, het favoriete model van de schilder, poseert als een Parisienne die met haar dochtertje van een mooie dag geniet. ‘Aller voir les trains’, dat was iets wat je toen deed, ‘s zondags, met je nieuwste kleren aan. Een beetje paraderen op de Pont de l’Europe bij het Gare Saint Lazare. Moeder is er met een boekje bij gaan zitten terwijl haar dochter naar de voorbijkomende treinen kijkt. Een wolk stoom kleurt de achtergrond van het schilderij grotendeels wit.
Typisch een Manet. De vluchtigheid van het moderne bestaan, in het voorbijgaan waargenomen en tegelijkertijd een fascinerende kijkoefening. Een superieure demonstratie van wat kan met een schilderkunst die zich heeft bevrijd uit het keurslijf van de academie. Wie zich eraan overgeeft kan er moeilijk meer van loskomen. Kijk alleen al naar de ruimteopbouw. Hoe de tralies het platte vlak van het doek benadrukken en hoe de twee figuren vervolgens de ruimte definiëren. De een de ruimte ervoor, de ander erachter. Volwassenheid en jeugd, het hier en nu en de toekomst, de tastbare werkelijkheid versus een abstracte ruimte, zodra je het ziet opent zich een heel spectrum aan mogelijke betekenissen.

Dit weekend ging in The Royal Academy een groot overzicht van Manet van start: Portraying Life is de titel. De dandy’s en de flaneurs, de nouveau riches en de parvenu’s, de courtisanes en de bardames, de schilder legde hun leven vast met de blik van de geboeide voorbijganger. Want dat is wat het werk van Manet vooral zo fascinerend maakt. Niet alleen dat het voor het eerst de massacultuur in beeld brengt, met alle rauwe en opwindende fenomenen die daar bij horen. Ook niet het feit dat de schilder ons als eerste confronteert met de morele dilemma’s van de moderne tijd. Allemaal facetten die op zich al het oeuvre een unieke plaats geven. Maar de werkelijke betekenis van het werk zit ‘m in de blik die op afstand observeert. De onthechte blik die zich heeft vrijgemaakt van overgeleverde waardepatronen, die niet oordeelt maar waarneemt en in de vluchtigheid van het alledaagse een nieuwe betekenis ervaart. Een nieuwe schoonheid ook, die overtuigt omdat ze niet aan regels gebonden is en daardoor telkens weer in een nieuwe gedaante verschijnt.
Op naar Londen!

Manet, Portraying Life, Royal Academy, Londen, tot 14 april