Marlene Dumas, The Image as Burden, 1993

Al was de betekenis en de kracht ervan onontkoombaar, zeker ook in breder historisch perspectief (zie Marlene Dumas in het Stedelijk), ik heb altijd mijn twijfels gehouden bij het werk van Marlene Dumas. Door de tentoonstelling in het Stedelijk – het grote overzicht van een oeuvre dat inmiddels zo’n dertig jaar omvat – zijn deze weggenomen en versterkt tegelijk: Marlene Dumas is een geweldige schilder, maar oh, wat kan ze de plank ook vreselijk mis slaan.
Is er niemand die haar daarvoor kan behoeden? Bij een aantal schilderijen dringt zich deze vraag wel heel sterk op. Je kunt het je bijna niet voorstellen, maar Gravità, een groot, recent schilderij van de gekruisigde Christus, is toch echt van de dezelfde maker als het prachtige The Image as Burden, een klein, direct geschilderd doekje uit de jaren negentig, helemaal top en – naar ik aanneem – niet voor niets de naamgever van de tentoonstelling.
Je staat ervoor en je begrijpt het meteen. En toch ook weer niet. Want terwijl er een hele reeks van gedachten en associaties ontstaat, blijft het zoeken naar wat je eigenlijk ziet. De bruidegom die de bruid over de drempel tilt? Haar witte jurk zegt ja, maar haar grauwe masker suggereert dat ze dood is. En waarom is de man naakt? Een bewening dan? Maria die het dode lichaam van haar zoon draagt, maar dan omgekeerd? Ook heel sterk. Wellicht dat de sleutel in de titel gevonden kan worden: het beeld als last. We zien het lichaam van de vrouw, beladen door de geschiedenis, in haar witte lijkwade door een naakte man ten grave gedragen. Zoiets. De grote kracht van het werk is ook dat het mét dit alles zijn eigen bestaan als schilderij houdt. Geweldig geschilderd, krachtig en direct, zonder enig vertoon, rechtstreeks vanuit het gevoel.

Marlene Dumas, Gravitá, 2012

Allemaal kwaliteiten waar het bij Gravità aan ontbreekt. Hier oogt alles moeizaam en geforceerd, platgeslagen door het gewicht van het onderwerp. Om dat een nieuw leven als schilderij te geven moet je wel van héél goede huize komen. Er zijn meer schilderijen op de tentoonstelling waar dit soort bezwaren voor gelden: The Wall bijvoorbeeld, of ook The Mother. De schilder verliest het dan van de geëngageerde commentator die Marlene Dumas ook is. De last van het beeld is soms ook té groot.

Marlene Dumas, The Image as Burden Stedelijk Museum Amsterdam, t/m 4 januari