In een vroeg werk zien we een foto van de jonge Mike Kelley te midden van een aantal portretten van knuffeldieren. Concrete informatie ontbreekt, er is geen voorstelling, geen specifieke verwijzing. Toch ben je meteen in de ban. Dat pokdalige gezicht met die ondoorgrondelijke blik, het hemd hoog dichtgeknoopt. Het zou zo een politiefoto kunnen zijn. Een jongen die het niet makkelijk heeft gehad, dat zie je zo. En dan die knuffeldieren. Zeven stuks, allemaal net zo weird, net zo lelijk en net zo aandoenlijk.
Helemaal Mike Kelley. Het werk verbeeldt de behoefte aan liefde en geborgenheid maar is daarmee ook – noodzakelijkerwijs – de uitvergroting van alle onvermogen en misverstanden die hierdoor worden opgeroepen.
De knuffels zijn de sleutel van het oeuvre. Een beetje ranzige, gebruikte knuffels, vol vlekken, met een afgekloven oortje of een ontbrekend oog. Knuffels die intens bemind zijn, die hun baasjes door vele moeilijke momenten hebben geholpen maar die ook de duistere kanten van het bestaan kennen. Ze zijn besmeurd, geknepen en kaalgeplukt. En uiteindelijk ook afgedankt.

Iets verderop zitten vijf beertjes rond een vierkant kleedje. Netjes in het midden, recht tegenover elkaar. Het beeld snijdt recht door je ziel. Uitleg is niet nodig. Dit is Mike Kelley die het over zijn intiemste gevoelens en diepste ervaringen heeft en tegelijkertijd kijken we naar een beeld dat van alle tijden en van alle mensen is. Iedereen herkent het meteen en heeft er zijn eigen verhaal bij. Het werk is even persoonlijk als universeel.
Over de achtergronden van Kelley’s zelfmoord doen allerlei verhalen de ronde. Bezweken onder de druk van zijn status als superstar, spoken uit het verleden of toch gewoon liefdesverdriet? Hoe het ook zij, treurig blijft het.
Wat niet wegneemt dat het op een of andere manier wel klopt. Geen kunstenaar heeft de tragiek van ons bestaan overtuigender in beeld gebracht dan Mike Kelley. Met intelligent en geestrijk werk, rechtstreeks geënt op de werkelijkheid van iedereen. Heel bevrijdend en vol humor, maar ook altijd balancerend op de rand van de afgrond.
Het leven als een bizar, kleurrijk en tragisch misverstand. Mike Kelley richtte er een groots monument voor op.

Mike Kelley Retrospectief, Stedelijk Museum Amsterdam, tot 1 april