De laatste schilderijen op de tentoonstelling zijn zó anders dat je er niet aan ontkomt er een aankondiging van het naderende einde in te zien.

Als Nicolas de Staël in maart 1955 zelfmoord pleegt – of zoals de Fransen het uitdrukken: zichzelf de dood schenkt – is hij 42 jaar oud en in de bloei van zijn schildersleven. De voorafgaande tien jaar heeft hij stap voor stap een eigen, zeer herkenbare stijl ontwikkeld en is hij uitgegroeid tot een van de belangrijkste Europese vertegenwoordigers van de lyrisch abstracte schilderkunst.

Nicolas de Staël, Composition Grise, !947-50, 200 x 400 cm

De overzichtstentoonstelling in de Fondation Pierre Gianadda in het Zwitserse Martigny brengt alle fasen van zijn ontwikkeling in beeld. Van de eerste dynamische composities in de stijl van de Ecole de Paris, via de bekende monumentale paletmesdoeken tot aan de vluchtig gepenseelde laatste werken. Met al die schilderijen bij elkaar realiseer je je pas goed hoezeer deze kunst het product is van een tijd die gebukt ging onder het gewicht van de geschiedenis en waarin elk woord, elke noot en elke penseelstreek in het teken stond van de zoektocht naar de waarheid. Schilderen was voor De Staël de totale sensitiviteit, de volledige overgave en de bereidheid om ten onder te gaan voor een glimp van triomf. Met elk nieuw doek begon de strijd weer van voor af aan. Tegen de ontzagwekkende grootsheid van het lege witte vlak, tegen de inertie van de materie, het verlies van concentratie, tegen het besef vooral ook dat alles ijdel is, onderworpen aan het menselijke tekort. Voor hem was een goed schilderij evenzeer gedragen door de idee als door de waarneming, het was noch abstract, noch figuratief. Louter dienstbaar aan de kunst was het zuiver gedefinieerd in termen van kleur en licht, van ruimte en materie, gedacht in zijn unieke vermogen het bestaan in zijn geheel te omvatten en een daarmee een diepere waarheid te openbaren. Het was aan de schildert om hiervoor de weg vrij te maken. Elke dag weer opnieuw.

Een onmogelijke opgave.

Nicolas de Staël, Paysage, 1952, 38 x 55 cm

Nicolas de Staël 1945-1955, Fondation Pierre Gianadda, Martigny, t/m 21 november