Piero della Francesca, Opstanding van Christus, Sansepolcro, 1452

Pasen is de dag van Christus’ opstanding uit de dood. Hét kernthema van het christelijke geloof en onderwerp van talloze kunstwerken.
De fresco van Piero della Francesca in Sansepolcro geldt als een van de mooiste. We zien een serene, bleke Christus, als een iconische gestalte symmetrisch in beeld geplaatst, met de banier met het kruis van de overwinning in zijn hand. Superieur en ingetogen tegelijk heerst hij over de wereld, of beter gezegd, de vergankelijkheid. Deze wordt gesymboliseerd door de levende en de dode boom op de achtergrond en de complexe, beweeglijke groep van de soldaten aan zijn voeten.
Prachtige kunst die ook de niet-gelovige diep kan raken. Maar of het ook echte devotiekunst is?
Op een van mijn reizen langs Romaanse kerken in Frankrijk kwam ik bij een kleine kapel in de buurt van Montpezat-de-Quercy. Midden in de natuur, twaalfde eeuws, helemaal compleet maar niet meer in gebruik. Navraag leerde dat je voor bezichtiging eerst naar de pastoor moest voor een sleutel. Die een vriendelijke man bleek die me op het hart drukte zolang te blijven als ik wilde.
Ik herinner me het nog goed. Bij binnenkomst bleek de ruimte helemaal leeg. Geen stoel, geen beeld of wat dan ook verstoorde het serene spel van licht, ruimte en massa. De enige aankleding bestond uit een met de ruimte vergroeid, stenen altaar met daarop een vaasje met wat kunstbloemen en twee kandelaren. De half opgebrande kaarsen verraadden dat er soms toch nog iets liturgisch plaatsvond. Zoals ook het plastic mapje ertussen met daarin een fotokopie in zwart-wit van een Madonna met kind.

Henri Matisse, Kruiswegstaties. Chapelle du Rosaire, Vence, 1947-49

Ik moest eraan terugdenken toen ik de Kruiswegstaties zag die de oude Matisse schilderde voor zijn Chapelle du Rosaire in Vence. Zelden zo’n uitgebeend en kaal kunstwerk gezien. Ontdaan van alles wat het netvlies zou kunnen behagen en juist daardoor des te beter toegerust op zijn rol.
Devotiekunst gaat over symboliek en representatie. Met schoonheid heeft het weinig van doen. Nog iets wat ik me nu realiseer: Matisse was een van de laatste kunstenaars die er nog op kon rekenen dat zijn publiek wist waar de veertien kruiswegstaties voor staan. Hij kon daardoor volstaan met een getal en een simpel pictogram. Door het terug te brengen tot het allernoodzakelijkste gaf hij het werk een groot gezag. Net zoals ook de anonieme gelovige in Montpezat dat deed.
Religie heeft door de eeuwen heen prachtige kunst voortgebracht. En toch, als je erover nadenkt ontkom je niet aan de conclusie dat het ware geloof pas begint waar de kunst eindigt. Het zijn ervaringswerelden die elkaar uitsluiten. Welbeschouwd is onze kunstgeschiedenis niets anders dan een grandioze poging om aan deze waarheid te ontsnappen.