Sigmar Polke, Moderne Kunst, 1968

Sigmar Polke was een alleskunner. Even ongrijpbaar als origineel, even intelligent als virtuoos. Al jong beroemd en bij leven gelauwerd met prestigieuze internationale prijzen. Jarenlang was hij de best betaalde levende kunstenaar, en dat om goede redenen. Polke’s werk is van een overweldigende rijkdom, van monumentale afmetingen, adembenemend als ruimtelijke én intellectuele constructie en vaak ook betoverend mooi. Vier jaar na zijn relatief vroege dood – Polke werd 69 – eert het MoMA de schilder met de eerste omvattende retrospectieve tentoonstelling. Hét event van dit kunstjaar.

Het eerste wat je treft is de enorme diversiteit van het oeuvre. Polke was een activist, een denker, een mysticus en een alchimist tegelijk. Een kameleon die – net zoals een aantal van zijn werken dat letterlijk doen – van kleur verandert al naar gelang de omstandigheden. Altijd op zoek naar diepere gronden, altijd weer nieuwe lagen aan het beeld toevoegend en alle zekerheden ondermijnend. Dat laatste was ook de grote betekenis die hij heeft gehad als vernieuwer. Toen de minimale kunst nog hoogtij vierde en ‘zuiverheid’ het hoogste doel was, leerde hij ons dat elk beeld uit talloze andere is opgebouwd en dat het altijd gaat om de vraag hóe iets wordt waargenomen. Anders gezegd: lang voordat  we van internet of ict hadden gehoord sleurde hij ons al mee in de bodemloze diepten van de moderne beeldcultuur.
En toch, voor wie plannen in die richting zou hebben: ik weet niet zeker of de tentoonstelling alle verwachtingen wel zal waarmaken. Dat ligt niet alleen aan de nogal plichtmatige presentatie – van zaal naar zaal word je van periode naar periode gevoerd -, ook niet aan het feit dat niet alle fasen van het oeuvre met het beste werk zijn vertegenwoordigd, het is vooral Polke zelf. Waar hij in zijn vroege werk met scherpe ironie perfect doel wist te treffen – met Moderne Kunst en Höhere Wesen als de blijvende toppers -, gaat in een aantal van de latere werken de steeds grotere technische en conceptuele complexiteit ten koste van de helderheid. Als er dan ook nog heel veel bij elkaar hangt wordt het geheel wat rommelig. Virtuoos dat zeker, maar te vaak ook niet meer dan dát. Niet zelden legt de grote jongleur en illusionist ook zichzelf in de luren.

Alibis: Sigmar Polke 1963–2010, MoMA, New York, tot 4 augustus