Renzo Martens maakte als kunstenaar en documentairemaker naam met Enjoy Poverty, een film waarin hij de de wereld op de kop zette en je als toeschouwer dwong om nieuw positie te kiezen. We zien de kunstenaar die arme Afrikanen instrueert hoe ze met camera’s de ellende om hen heen zo goed mogelijk kunnen vastleggen. Met als doel ze te leren zo effectief mogelijk in te spelen op de vraag naar poverty porn en optimaal te kunnen profiteren van hun belangrijkste exportproduct. Als aanmoediging werd in het hart van het dorp een grote neonreclame geïnstalleerd met de oproep ENJOY – PLEASE – POVERTY. Het is al weer zo’n tien jaar geleden maar telkens als ik de naam van de kunstenaar hoor zie ik de beelden weer zó voor me.

Renzo Martens is via het Institute for Human Activities nog altijd actief in Afrika. Zijn nieuwste werk komt voort uit een project in Congo. Kunstenaars en activisten werken hierin samen met arme plantagearbeiders en hopen ‘for the workers on the plantation to accumulate capital through critical art production, to join a more lucrative post-Fordist economy’. Met dat laatste wordt een fijnmazige economie bedoeld die, in tegenstelling tot de klassieke kapitalistische, geënt is op de daadwerkelijke noden en behoeften van de samenleving.
De grote chocolade sculpturen die de kunstenaar op dit moment in het Van Abbemuseum toont zijn afgietsels van zelfportretten die de arbeiders in Afrika maakten. Made possible by Barry Callebaut luidt de tekst erboven. Zal toch ironisch bedoeld zijn, het gaat hier immers om ‘s werelds grootste chocoladeproducent, een van oorsprong Belgische onderneming die toch zeker ook vuile handen overgehouden zal hebben aan de cacaoproductie in de voormalige kolonie? Of is het toch serieus bedoeld en gaat om een Wiedergutmachung? Als je het allemaal goed wilt begrijpen moet je de tekst lezen op de site van het Institute.

Overigens, de op zaal geproduceerde kleinere chocolade afgietsels van de koppen zijn à € 39,50 te koop in de museumshop. Interessant maar ook best ingewikkeld allemaal en dat is ook een beetje het punt. De vraag blijft natuurlijk: doet het wat als kunst? Word je geraakt door wat je ziet? Of mikt de kunstenaar erop dat we, zodra we dit soort lamentabele koppen en figuren zien – nog donker ook -, meteen ach jee denken en er daarom op af gaan? En als dat zo is, wordt het dan toch niet weer meer porno dan kunst?

Renzo Martens, Bekentenissen van de imperfecte, Van Abbemuseum tot 22 februari