Een jonge vrouw vertelt hoe ze als illegale immigrant terecht kwam in de huishouding van een rijke New Yorkse familie. Dat ze niet geacht werd iets te zeggen als ze er niet om werd gevraagd. Dat elke uitwisseling van persoonlijke informatie moest worden vermeden. Van die dingen. Indrukwekkend en beklemmend. Vooral ook door de nuchtere, feitelijk toon van het verhaal in combinatie met de wijze waarop de verteller in beeld is gebracht – close-up, frontaal, vrijwel zonder kleur.
De toelichting bij het werk spreekt van ‘een onderzoek hoe lichaam en taal kunnen worden ingezet om een politiek standpunt in te nemen’. Het gaat dus niet zozeer om deze vrouw maar om wat de video waarin zij optreedt verbeeldt. Om het kunstwerk als constructie dus.
Niet makkelijk en toch de moeite van het proberen waard. Want inderdaad, hoe langer je ernaar kijkt hoe onpersoonlijker, of beter gezegd bovenpersoonlijker, het werk wordt. Maken we niet allemaal op een of andere manier deel uit van gezagsverhoudingen of belangenverstrengelingen die aan specifieke codes zijn verbonden? Evengoed blijft het het verhaal van déze vrouw. Een vreemde ervaring: je wordt door het kunstwerk naar binnen gezogen en tegelijkertijd op afstand gehouden. Hoofd en hart zijn samen aan zet en het is aan jou om hier iets mee te doen.
Ook in haar twee andere video’s speelt Bouchra Khalili met deze paradox. Vorm en inhoud worden zó gekozen dat er meerdere lezingen tegelijk mogelijk zijn. De kijker moet zijn positie bepalen en maakt daarmee natuurlijk ook een politieke keuze.

Hoewel politiek ook bij hem een rol speelt, laat Koki Tanaka meer ruimte voor de verbeelding.  Precarious tasks zijn opdrachten die hij bedenkt voor groepen. Bijvoorbeeld: negen kappers en kapsters krijgen de opdracht om samen één knipbeurt te verzorgen. De video die de kunstenaar ervan maakte  was een van de hits op de vorige Biënnale. Een aantal recente ‘opdrachten’ is nu te zien in het Van Abbe. ‘Ga met zwaailichten door de stad’. Grote fotoprints doen verslag van het gebeuren. We zien een lange rij mensen die in een donkere stad een kaarsjesoptocht houden, maar dan dus met lampen. Ter ere van wat of wie doet er niet zoveel toe. Is de happening zó niet nog indrukwekkender en serener? Juist omdat er geen aanleiding of verhaal is en je die zelf kunt invullen. Een tafel met de gebruikte lampen maakt deel uit van de tentoonstelling. Gewone gebruiksvoorwerpen krijgen voor je ogen het aura van cultusobjecten.
Positions is de titel van een nieuwe reeks tentoonstellingen waarin het Van Abbemuseum ons uitnodigt om ‘na te denken over de wijze waarop macht – individueel of collectief – in de wereld wordt genomen of verleend’. Zoals we zijn gewend van het museum gaat het om kunst die nadrukkelijk deel wil hebben aan het grotere maatschappelijke en politieke debat. Kunst en engagement, het blijft een moeizame verhouding. Zodra de een te veel in het spel is komt de ander in het gedrang. Bij Bouchra Khalili kun je zien wat het probleem is. Hoe indrukwekkend en doorwrocht haar werk ook is, de verhalen die zij in beeld brengt zijn zó schrijnend dat er maar heel weinig ruimte voor de verbeelding over blijft. En dat laatste is nu juist het enige waar de kunst haar gezag aan kan ontlenen.

Positions, Van Abbemuseum, Eindhoven, tot 12 oktober