Ze is in de eerste plaats natuurlijk de weduwe van John Lennon. Haar entree met het beroemde Hair Peace – Bed Peace in het Amsterdamse Hilton – dit voorjaar precies veertig jaar geleden – viel zo’n beetje samen met het einde van de Beatles. De fans hebben het haar nooit vergeven. Dat John het wat hoog in de bol had wisten we wel, maar wat moest hij nou met een Japanse avant-gardekunstenares? Van performance-kunst hadden we nog nooit gehoord en van het werk van Yoko nog minder. John zelf zei het ooit zo: “She’s the world’s most famous unknown artist: everybody knows her name, but nobody knows what she does.” 

Maar daar gaat verandering in komen. Op de komende Biënnale van Venetië zal Yoko Ono, inmiddels de vijfenzeventig gepasseerd, worden geëerd met een Gouden Leeuw. Met terugwerkende kracht krijgt ze de status van sleutelfiguur in de naoorlogse kunst. Terecht lijkt me, alhoewel meteen moet worden aangetekend dat als háár deze eer toekomt er in principe nog enkele tientallen andere tijdgenoten zijn die als laureaten in aanmerking komen. De organisatie kan dus vooruit.

Een vroeg werk is Painting for to Hammer a Nail uit 1961. Typisch voor de avant-garde van toen: “pretentieloze” kunst gemaakt van alledaagse materialen en objecten, maar niettemin van een grote verstilling en schoonheid. Iedereen zou het hebben kunnen maken, iedereen kan een spijker pakken en een element aan de compositie toevoegen. De hamer is al voorhanden, één met het kunstwerk dat evenveel idee en proces als product is.

Leven en kunst zijn één, dat is ook een van de gedachten achter Yoko’s beroemdste werk, Cut Piece uit 1964, een performance waarin schoonheid en vernietiging op indringende wijze samengaan. Yoko was twaalf in 1945 en te klein om de betekenis van de bombardementen te begrijpen. Dit neemt niet weg dat voor Japanners van haar generatie het beeld van de bijna totale vernietiging diep in het bewustzijn is geëtst. In dit werk gebruikt de kunstenares haar lichaam als materiaal. Gekleed in een elegante cocktailjurk, stelt ze zich beschikbaar aan het publiek dat uitgenodigd wordt met een schaar haar kleding van haar lijf te snijden. Het resultaat is een psychologisch en seksueel beladen beeld van een naakt dat in zijn tijdloze, klassieke gedaante fraai contrasteert met de grillige flarden van de kleding. Het grote thema is schepping als destructie, een gegeven waar een hele generatie performancekunstenaars – van Vito Acconci tot Marina Abramovic – mee aan de slag zal gaan. Schatplichtig aan Yoko.